Ժաննա Անդրեասյան

ՍԱՌՆԱՂԲՅՈՒՐ

Վերջում գալիս է լուսինը ու բարեւում ինձ, որովհետեւ ես բառեր չունեմ։ Օրը սկսվում է։ Մենք նստած էինք սրճարանում ու նայում էինք նոր բացվող գարնանը։ Մեզնից բացի սրճարանում յոթ մարդ կար ու ես մտածեցի, որ յոթը լավ թիվ է, եթե մենք չլինեինք։

— Ինչպե՜ս կուզեի արձակուրդ գնալ,— կարծեմ անձկությամբ ասաց դիմացս նստած ծանոթս՝ դիտելով օրը։

Ես մտածեցի, որ նա չի հաշվել սրճարանի այցելուներին։

— Ինչու՞։
— Կարոտել եմ դուրսը։

Ծանոթս սիրում է ձանձրանալ՝ գտնելով, որ դա փիլիսոփայական զբաղմունք է։ Ես նրան չեմ առարկում, որովհետեւ նա, համենայն դեպս, բանաստեղծություններ է գրում։ Ոտքս թմրել է, եւ ես աշխատում եմ այն զգուշությամբ շարժել։ Մարմնովս էլեկտրական հոսանք է անցնում։ Ես սկսում եմ կասկածել՝ արդյոք իմ ոտքն է թմրել, չէ՞ որ սրճարանում, մեզ չհաշված, յոթ հոգի կան։

— Լսե՞լ ես վերջին նորությունը,— հարցնում է ծանոթս։
— Էլի հանրահավա՞ք է, թե՞ նոր պատերազմ է սկսվել նոր բռնակալության դեմ։
— Ծիրանենին ծաղկել է։

Ես մտածում եմ, որ իմ ծանոթը, ամեն դեպքում, բանաստեղծ է ու ձանձրույթից սիրում է աշխարհը։ Արեւը ձգում է օրը։

Ես քայլում եմ փողոցով ու հանդիպում եմ նրան։ Ավելի ճիշտ՝ նա փակում է ճանապարհս։

— Օգնիր,— պահանջում է վստահ հայացքով։

Նայում եմ։ Մի տասնհինգ տարեկան կլինի ու ինչպես միշտ, լվացված չի։ Տատիկները միշտ ասում են՝ աստված քեզ կօգնի, իսկ սա միայն՝ օգնիր։ Իհարկե, չեմ օգնում, որովհետեւ... Չգիտեմ՝ ինչու չեմ օգնում, երեւի ցանկություն չունեի։

— Երկա՞ր ես նայելու դեմքիս,— հարցնում է ծանոթս ու ես հիշում եմ, որ չափազանց նման է նրան։

Նրա պես ուղիղ դիմացս է։ Գուցե նաեւ օգնություն է խնդրել։ Չգիտեմ, ուշադիր չէի։

— Ես չեմ օգնում։
— Ինչու՞։
— Կարեւոր չի։

Գետը փախել է իմ մոտից։ Փախչող գետը։ Որին ես ուզում էի օգնել։ Դե չէ, չէի ջրում, ուղղակի բարեւում էի։

— Մենակ մենք կարող էինք նման բան մտածել,— հաճույքով ասում է ծանոթս եւ իր ողջ տեսքով կարծես ավելացնում, որ շատ գոհ է հենց մենակ մենք արտահայտության համար։

Հոգնած եմ ու չեմ սիրում նրան։ Թեկուզ եւ նստած է դիմացս ու ձանձրանում է։

— Ես չեմ օգնի,— հանկարծ կտրուկ հայտարարում եմ։

Ծանոթս կարծեմ չի լսում, երեւի դեռ ըմբոշխնում է իր բացառիկությունը։ Եվ ես շնորհ ունեմ կրելու նրա մի շողը։ Գետը հոսում էր հատվածաբար՝ այս-այն քար ու թփի արանքից, ու ես մոռանում էի նկարել նրան։ Ծանոթս կարծում է, թե մենք ամուսնանալու ենք, որովհետեւ... Փաստարկները չեմ հիշում, երեւի չկան։ Ես նրան չեմ առարկում, որովհետեւ առանձնապես անելու բան չունեմ։ Գարունը նոր է բացվում, իսկ յոթը լավ թիվ է։

Ես հոգնում եմ մտածելուց։ Հիշում եմ, որ մոտ ժամանակները անձրեւ չի սպասվում եւ տխրում եմ այդ մտքից։

Մեղուն բզզում է ծաղկի վրա, ծաղկի մեջ, ծաղիկո՞վ։ Գուցե մեղուն երգում է ծաղկի համար, ասենք, օրորոցային։ Ու ծաղիկը քնում է։ Օդը անշարժ է։ Օդը անօդ է։ Քաղաքում այդպես հաճախ է լինում։ Ոմանք դիմանում են, ոմանք՝ ոչ։ Դիմացողներն անհամեմատ շատ են, որովհետեւ հարմարվելը հեշտ է։ Մարդ Բանական, Մարդ Գործող, Մարդ Հարմարվող, մոտավորապես Հոմո Ադապտիվիկուս։ Մի հին հույն՝ Արիստոտելը, մարդուն անվանել էր Կենդանի Ծիծաղող։ Հին հույները պայծա՞ռ են եղել։ Պայծառատես։ Այսինքն՝ պայծառը տեսնող։ Ծանոթս կարծում է, թե ինձ հակացուցված է շատ մտածելը։ Ես էլի չեմ վիճում, որովհետեւ չեմ մտածում։
Միգուցե։ Այս բառը չափազանց արհեստական է հնչում, եթե այն շատ ես կիրառում, ուրեմն դու էլ ինչ-որ չափով արհեստակա՞ն ես։ Չէ, արհեստական ես հնչում։ Ասենք, ասում ես հայ եւ քեզ թվում է, թե ձեւեր ես թափում։ Հա, մոտավորապես այսպես։
Ես աշխատում եմ ու լսում աքաղաղի կանչը։ Դժվար է պատկերացնել, որ քաղաքի կենտրոնի բարձրահարկ շենքում աքաղաղներ են բնակվում։ Իմ պատուհանից մշտապես երեւում է այդ նորակառույց եկեղեցին; Օրինակ լեռները, առանձնապես երբ բարձր են, կարող են չերեւալ. ամպերը իջնում են նրանց վրա։ Իսկ այս եկեղեցին անամպ է։ Եվ փրկելու է միայն խիտ մշուշը։ Անգլիան մառախլապատ երկիր է։ Ասում են։ Մարդիկ սիրում են ասել տարբեր բաներ, որոնց մասին միայն լսել են ականջի ծայրով։ Այդպես ականջի ծայրով էլ ապրում ենք՝ աշխարհը ձգելով մատների արանքից։ Եթե քթի ծակ չունենք։ Մի խոսքով, դիմագծային լրիվ հավաքածուն տեղում է, մնում է՝ ինքդ քեզ նայես հայելում։ Ես երբեմն անտանելի չեմ լինում եւ այդ ժամանակ լսում եմ մարդկանց։ Ավելի ճիշտ՝ նրանց ասածները։

Փորձում եմ մտածել նրանց մտքերով։ Այն օրը մի հարմար դեպք էի գտել. մի աղջիկ էր, որ հինգ րոպե նայում էր իր մազերի արտացոլանքին անձրեւով լի ջրափոսում։ Բարդ նախադասություն ստացվեց։

«Ես կորցնում եմ արմատներս»։

Գուցե դու ամենալավն ես աշխարհում, բայց դա միանգամից չես հասկանա։ Մի փաթիլը դեռ ձյուն չէ, ոչ էլ մի կաթիլը՝ անձրեւ։ Ինչպես վարվեմ ես այս դժվար օրերին, երբ դու երջանիկ ես, նոր մարդիկ էլ ոչ մի կերպ չեն լցնում կյանքս։

Մենք սեւ ծաղիկները ներկում ենք սպիտակ։ Ինչ անել, երբ ոչինչ չի ստացվում։

— Ժամը տասն է։ Բաղդադը ենթարկվեց երկրորդ ռմբակոծության։ Հրդեհը բավական ուժեղ է։ Զոհերի մասին տեղեկությունները ճշտվում են։

Մարդիկ շինում են նոր մարդկանց։ Եվ դու ցանկանում ես ավելի արագ շարժվել։ Մահն այն է, ինչ պատահում է ուրիշների հետ։ Կյանքը կշարունակի իր ընթացքը։ Կտխրի ու կանցնի։ Մարդիկ կշինեն նոր մարդկանց ու տրամվայներն էլի լիքն են։

— Ես ներողություն եմ խնդրում անհամեստ հարցի համար. ի՞նչ հիվանդություն է։
— Ես կորցնում եմ արմատներս։
— Ի՞նչ ենք լսելու։
— Այսօր վերջին օրն է։ Հաստատ։

Միայն այն պատճառով, որ դու չկայիր, ուզում եմ հորինել քեզ այսօր իբրեւ երգ ու ողջ աշխարհը քեզնով լցնել։ Որ ինքս ինձ նախանձեմ ու համարյա չհավատամ։ Ուզում եմ քեզ երես տալ։ Հենց քեզ։

Խոսել ամենակարեւորի մասին։ Քեզ գարուն նվիրել։ Կնվիրեմ, ինչ ցանկանաս։
Ուզում եմ հորինել քեզ։
Ինչպես երգ։
Հասկանու՞մ ես։
Նորից աշուն, ձմեռ, գարուն, ամառ...

— Իսկ մենք անցնում ենք առաջ. Բեն Լադեն, ձեր տեղը Իրաքում է, բարի գիշեր։

Ուզում եմ քեզ այսօր ուրախացնել։ Միայն քեզ։ Թող ճամփաները հատվեն։
Քո տխրություններն ու տագնապները վերցնելու եմ իմ վրա։

— Իսկ մենք շարունակում ենք։ Ըստ կրթության վարչության անցնում ենք վեցօրյա աշխատանքային ռեժիմի։

Ուզում եմ երգեր լսել։ Անվերջ։ Այս երգը։ Ու լռել մոռանալով փակել աչքերս։ Գուցե նույնիսկ քնեմ։

— Կարծում եմ՝ այս պահին պատրաստ եք ինձ հետ առաջ ընթանալու։

Ու՞ր ես դու, քույրիկս, ես քեզ չեմ հասկանում։ Միգուցե իսկապես քույրս էր այդ ծիծաղելի աղջիկը, որ մտածում էր արմատների մասին, դիտում իրեն եւ ռադիո լսում։ Գուցե մոտենամ ու հարցնե՞մ։

— Գործարար ղեկավարում, անգլերենի դասավանդում։

Ինչու՞ ես սկզբում արդարություն փնտրում հետո՝ ուրիշ աշխատանք։ Քեզ ավելի ու ավելի մոտ եմ դառնում։ Թող իմ կանչը շփոթեցնի բոլորին։ Երեւի առաջին անգամ է այսքան լուրջ։ Անձրեւի տակ թրջված շորերով ես խեղդվում եմ։ Երեւի լուրջ է։ Ափսոս։

— Պետք է պահել ընտանիքը։ Երբ Ադամը մեղք գործեց, աստված պատժեց նրան՝ դժվարին աշխատանքի մղելով։ Երբ դուք գիտեք՝ ինչ է պետք ձեր ընտանիքին աշխատանքային գործունեությունը հիվանդոտ չէ։

Դուք կուզեիք, որ ձեր երեխաները ժպտային ու ասեին՝ տեսնում եմ՝ երազանքներդ կատարվել են, շնորհակալ եմ։

— Մեր ծրագրերը բազմազան են, ձեր երեւակայությունը՝ անսահման։
— Գիտե՞ք՝ ինչ մտածեցի։
— Ի՞նչ։
— Մահը կեցության շատ տհաճ ձեւ է։
— Ես դեռ չեմ մահացել։ Դեռ կենդանի եմ։
— Ուրախացիր։ Մենք երեւի անհույսների սենյակում ենք պառկած։
— Ծխիր, այդպես հեշտ է։
— Ծխե՞լ։ Բայց դա վտանգսվոր է առողջության համար։
— Իսկ ես թոքերի քաղցկեղ ունեմ։

Ես ծովում չեմ եղել։
Ոչ մի անգամ։
Արդեն երկնքի դռներն ենք թակում, իսկ ես դեռ ծովում չեմ եղել։ Ի՞նչ եմ ասելու նրանց։ Չէ՞ որ ծովը չեմ տեսել։

— Սովետական Միությունը պլատֆորմ էր դնում հեղինակության համար, եւ գրողները այդ խնդիրը չունեին։ Այժմ պետք է սեփական ուժերով առաջ գնալ։

Նորից խաղ, նորից կինո։

Արդեն չշտապելով տեսնել, թե ինչպես է հոգին թափ հավաքում։ Տեղատարափը ճեղքում է երկինքը, նրանց հետ ես էլ վերադառնում եմ տուն։

Ինչ-որ ժամանակ։ Տեսնել։ Հոգու թափը։

Նորից խաղ է։ Անսպասելիորեն մետրոյի մոտ տեսա քեզ։ Միայն նայեցի քո աչքերին։ Նույնիսկ չհասցրեցի ամենակարեւորն ասել։ Անձրեւ էր գալիս, ու ես չհասցրեցի ասել, որ սպասում էի։ Քեզ։ Անձրեւը գիտեր, որ դու գալու ես։

— Յուրաքանչյուր օր տեղի կունենա խաղարկություն։ Եվ վերջապես խմիչքներն ու ուտեստները անվճար են։

Սերը քեզ անփող երջանիկ է դարձնում։ Հիշու՞մ ես՝ դա ինչ է։ Նրա մասին երբեմն գրում էին գրքերում։

Դու գնացիր։ Ես կորսված եմ։ Ուզում եմ հավատալ։ Գուցե այսքան տարիներն էլ չեն օգնելու։ Երբեք։ Միշտ։ Թույլ տուր քեզ տեսնել ամեն առավոտ։ Իմ աչքերում ոչինչ չկա։
Այլ տեսակետով։ Այլ կերպ։ Չե՞ս տեսնում, որ կյանքն այստեղ է»։

Ես քեզ ուզում եմ հասկանալ, քույրիկս։ Ինչպե՞ս ասացիր։

Մենք սեւ ծաղիկները ներկում ենք սպիտակ։ Գուցե ճիշտ ես ասում, իսկ գուցե ես քեզ սխալ եմ լսել։ Գուցե ամենեւին քեզ չեմ լսել։

Ես կարող եմ պատմել թվերով, կարող եմ պատմել երգերով, աստղերով, ծառի գույներով... Ինչպես է լցվել երկինքը քեզնով ու շունչ քաշել ծովում, եւ ինչպես է սարսռել-կարկամել քամին հեռվի ժայռերին...

Ու՞մ է պետք։ Քույրիկս։
«Դու կլողաս ամպերում։
Ես քեզ կնվիրեմ։ Ծիծաղ։
Երեւի սա է երգել...

Այստեղ ամեն ինչ պարզ է, ինչպես Ամերիկայում։ Խմիչքների առատություն։ Եվրոպական չափանիշներին համապատասխան։

Ես գժվում եմ այս ձայների անձայնության մեջ։ Ամեն ինչ անհեթեթ է, կարելի է կարծել, որ ինձ համար շատ ծանր է եւ երեւի այդպես է, բայց մեզ նաեւ պետք է սովորել։ Չգիտեմ ինչի համար։

Աշխարհը կլոր է կամ ոչ. կարեւոր չի
Երկինքը փլվել է կամ ոչ. կարեւոր չի
Մենք մոռացվելու ենք...
Կամ...
Ո՞չ...
Հիշողության սերմնացուներ...

— Գնում ես ու չես էլ տեղեկացնում, որ չես գալու։

— Զբաղվածության ծառայություններ։

Ես զայրացա։ Որովհետեւ զբաղվել մի բանով որ քեզ ամենեւին պետք չէ եւ դրա հետ մեկտեղ դժգոհությու՞ն լսել։ Ինչի՞ համար։

Աշխարհը կլոր է կամ ոչ...
Մենք չգտանք նույնիսկ շանը։
Չպահեցինք նաեւ նրան։
Կյանք տվեցինք միայն չարին
Ու չարացանք այդ գաղջ օդում
Վախերը փախան
Մնացինք այսպես
Կուզեի՞ր արդյոք որ գտնեի քեզ...»
Քույրիկս, դու բանաստե՞ղծ ես։ Հըմ։
«Ես կորել եմ, որովհետեւ չեմ գտել քեզ։
Հետաքրքիր է՝ փնտրե՞լ եմ։
Կուզեի մտածել...
Ինչ-որ կերպ...
Գտնել կորած ճանապարհը....
Ոչինչ չկա։

Դու ինձ ծայրահեղորեն չես հերիքում։ Մահանում եմ։ Ես ամեն ինչ գիտեմ, բայց դու ինձ ահավոր կերպով չես հերիքում։ Որպեսզի մի քիչ քայլեմ եզրով ու... սիրտս զարկում եմ ու մահանում
Գուցե նաեւ քո պակասից
Երկինքը հրում է ներքեւ...
Ինչ-որ տեղ նավեր կան... Որոնք գնում են Ծովով։ Հենց այն Ծովով։
Քեզ իմը դարձնել նշանակում է վերադառնալ աստղերին։ Ես դու եմ ու կվերադառնամ քո մոտ, որովհետեւ օրերը թռչում են ինչպես ծաղիկներ
Ես քո Ծովն եմ, իսկ դու իմն ես...
Քո աչքերը սիրում եմ ես
Քո աչքերը թաքուն գալիս են ինձ այցի։

— Իքս գրուպը առաջարկում է ակնթարթային փոխանցումներ դիալոգ համակարգով։

Դու իմ կրակն ես։

— Հավատա, երբ ես ասում եմ, որ այդպես պետք է լինի։

Ուշ է։

Ասա՝ ինչու՞։ Եվ ես էլ ոչինչ չեմ հարցնի։ Ես չեմ ուզում քեզ լսել։
Ես երբեք չեմ կարողացել դա ասել։ Որովհետեւ այդպես եմ ուզում։ Երջանկությունը մի չափ ունի եւ շատ ափսոս է այն կորցնել։ Կփորձեմ մտածել լավի մասին, որովհետեւ այն չկա։ Դու հեքիաթ ես իմ կյանքում։

Ու ես ապրում եմ քո համար։

Հիշու՞մ ես՝ ես քո Ծովն էի, որին դու չես տեսել։

Լուսինը տխրեց երկնքում։ Բայց թախիծը ինձ չի վախեցնի, եթե իմանամ, որ դու կաս։ Ինքս ինձ կշշնջամ՝ ափսոս, որ միայն հիմա եմ դա հասկանում. կարեւորն այն է, որ դու կաս։ Դու այնտեղ ես, ուր ծաղիկներն են բացվում ու գարուն է, իսկ այստեղ... ձմեռ...
Ձմեռոտ Ծով։

Ես կվերադառնամ։ Այլ կերպ հնարավոր չի։

Մենք օդ ենք որսում։ Ոչինչ, որ հետո վերջը կլինի։ Կարեւորը՝ դու կլինես։ Արդյոք որեւէ մեկը փնտրու՞մ է ինձ։

Ինչ-որ մեկը կարո՞ղ է ինձ տուն տանել։

Չգիտեմ՝ դու ով կլինես, բայց ես քեզ հետ եմ։ Ինչու՞ է այսքան ճնշող։ Մութ»։

Քույրիկս. ես քեզ հասկացա։ Դեռ երբեք չէի տեսել, թե ինչպես է մարդ ինքնասպանություն գործում ու չէի պակերացնում, որ դա կանես դու։ Չնայած՝ ի՞նչ գիտեմ։ Ինչու չօգնեցի՞, երբ պատրաստվում էիր ցատկել։ Չե՞մ ասել, որ ես չեմ օգնում։ Որովհետեւ... Գուցե ցանկություն չունեի։ Իմ գետը փախել է, իսկ դու քոնն ես ու քո Ծովինը։ Գուցե այդպես էլ կոչվում էր քո կյանքը՝ թռիչք ծովի մեջ։ Ես քեզ չեմ հասկանում, քույրիկս, երեւի հաջորդ կյանքում։

Մենք գնում էինք երթուղայինով։ Խցկված ու լիքը տարաբնույթ մարդկանցով։ Ու ես հանկարծ հիշեցի, որ...

— Գիտե՞ս ես մարդ եմ սպանել,- հայտարարեցի ծանոթիս։

Նա կարծում է, թե մենք ամուսնանալու ենք ու չի լսում ինձ։ Նայում է նոր կառուցվող շենքին։

— Ի՞նչ ես կարծում՝ հյուրանո՞ց կլինի, թե՞ խանութ։
— Ի՞նչ տարբերություն,— ձգում եմ ես ու զգում, որ երթուղայինում ծանոթս դադարում է բանաստեղծ լինելուց եւ դառնում... Գուցե...
— Ո՞րն է քո մասնագիտությունը,— աղմուկի մեջ ճչում եմ ես։

Ծանոթս այնպես զարմանեղացած է նայում, որ ես անմիջապես հիշում եմ նրա ավարտած երեք համալսարանները ու փայլուն-բազմաբնույթ հնարավորությունները։
Գուցե հարցնեմ՝ նկատի ունեի սիրելին։ Բայց դա արդեն հետաքրքիր չէ։ Հեռվի մտքերին պետք չէ տեղ տալ, թե չէ նրանք վրա են տալիս ու չեն ուզում գնալ։ Այդպես էլ ողջ կյանքդ ապրում ես այստեղ, բայց հեռուներում, ուստի չես ապրում։ Երեւի ծանոթս ուզում է ապրել։ Համենայն դեպս, երթուղայինում։

Ես սիրում էի, երբ ինձ քնելուց առաջ գրքեր էին կարդում։ Հեքիաթներ։ Կարծում եմ, գուցե ապրում էի դրանցով։ Վերջերս սուր զգում եմ, որ եղանակը փոխվում է։ Կարծես ողջ կյանքս կախված է եղանակից, ինչպես առաջ հեքիաթներից։

— Գիտե՞ս՝ Հասմիկը գնում է Ամերիկա։
— Ի՞նչ պիտի անի։
— Ասում է՝ կգնամ, կերեւա։

Բոլորի մտքով անցավ՝ Ամերիկա՞ն, բայց ոչ ոք դա չասաց, որովհետեւ կարծեց թե մյուսները կմտածեն, որ էժան ու անճաշակ հումորներ է անում։ Ուստի եւ որոշ լռություն տիրեց։ Բոլորը սեփական-ընդհանուր չասված կատակին չհետեւած քմծիծաղներից էին ուշքի գալիս։

— Հասմիկը միշտ էլ ակտիվ է եղել,— ի վերջո ավելացրեց մեկը։
— Այո։ Անընդհատ ինչ-որ ՀԿ-ների անդամ էր, մարզեր էր գնում, ինչ-որ բաներ էր անում։— Խոսացողը լռեց՝ կարծելով, որ եթե շարունակի թվարկել Հասմիկի գործունեության առանձնահատկությունները կկարծեն, թե ինքը չափից դուրս շատ է հետաքրքրվում նրանով։

Հավաքվել էին նշելու Գրիգորի ծննդյան օրը։ Ըստ էության, չափազանց հոգնած մարդիկ ենք՝ ինչ-որ բան լիարժեք նշելու համար։ Ընդհանրապես, կենացների նույնանուն շարքն է՝ ծնողներ, երջանկություն, առողջություն, երկար տարիների կյանք... Ինչքան ձանձրույթ կա այդ բառերի մեջ՝ երկար տարիների կյանք։ Գուցե ինչ-որ մեկը ասեր՝ հետաքրքիր կյանք, այնքան կյանք, ինչքան ուզում ես կամ սրա պես ինչ-որ մի բան չնայած եւ ինչ տարբերություն, եթե եղածն ընդամենը խոսք է։ Նույնիսկ կախարդական փայտիկ չունես։ Գրիգորը նման էր այն մարդուն, որը սրտանց ուզում է լցնել իր օրը ծննդյան երանգներով ու երեխա խաղալ։ Երեխաները չեն սիրում, երբ իրենց խաղում են, նրանք սիրում են, երբ իրենց հետ են խաղում։ Գրիգորը երեխաներ չունի եւ ամուսնացած չէ։ Նրա շրջապատը համատեղ քննարկումների միջոցով եկել էր այն որոշման, որ սույն անձնավորությունը պետք է ամուսնանա եւ հենց Հասմիկի հետ, որը «շատ նորմալ» աղջիկ է, ինչպես արտահայտվեց իր մասին խոհեմ կարծիք ունեցող Նվարդը, որը հայտնի էր իր միջնորդական-բանակցային ունակություններով։ Եվ ահա հենց այն ժամանակ երբ բոլորը հանգիստ շունչ էին քաշել՝ զույգի կազմման իրենց գործը առնվազն կիսով չափ ավարտված համարելով, Հասմիկը որոշում է գնալ Ամերիկա։ Ինչպիսի՜ անշնորհակալություն։ Ուստի այժմ Նվարդն աշխատում էր ցույց տալ, թե ինքը երբեւէ չի հետաքրքրվել Հասմիկով, իսկ Գրիգորը երեխա էր խաղում, որովհետեւ փեսացու խաղալու հնարավորություն չուներ։ Ծանոթս բավական զվարճանում էր այս ամենով եւ ես շատ ուրախ էի, որ նա պատմվածքներ գրելու հակումներ չունի։ Հասմիկը եկել էր, սակայն նստել էր մի անկյունում։ Հյուրերը քննարկում էին իրավիճակը Մերձավոր Արեւելքում։ Տեղի գիտակը Հրանտն էր, որ հինգ տարեկանում երկու օրով եղել էր Սիրիայում եւ այժմ հիշողության ուժով դատողություններ էր անում պայքարի տարածքային առանձնահատկությունների մասին։ Ես լսում էի չեղած անձրեւները։

— Հասմիկը ծաղիկ է,— ասաց կողքս հայտնված Հասմիկը։
— Մի՞թե Սիրիայում հասմիկ է աճում,— հարցրեց ծանոթս։
— Գուցե... ,— ցրված գլուխը կախեց Հասմիկը։
— Ուրեմն դու ծաղկազգի ես,— իր կատակից գոհ վրա բերեց Միհրանը։
— Գուցե... ,— նույն տոնով ու դիրքով պատասխանեց Հասմիկը։
— Ես ծաղիկներից միայն մեղրն եմ սիրում,— շարունակելով երեխա խաղալ՝ ծորաց Գրիգորը։

Մեղուն բզզում է ծաղկի մեջ։ Ինչու՞ է ամեն ինչ կրկնվում։ Խոսակցությունը հարթ անցավ նավթի հանքերին։ Մեղրահանք։ Գարունը ծաղիկ է բերում։ Գուցե նաեւ ծովի համ։ Չէ, դա իմ պատմությունը չէր։

— Այդ Ամերիկան լրիվ չափերն անցել է,— զայրույթով ասաց Նվարդը եւ այնպես նայեց Հասմիկին, կարծես վերջինս Վաշինգտոնն էր կամ գուցե Բուշը։
— Այո, անտանելի են դարձել։
— Լսե՞լ եք, ամբողջ աշխարհում բոյկոտում են ամերիկյան ապրանքներն ու ամերիկացիներին,— ասածով չբավարարվեց Նվարդը։

Եվ բոլորը հասկացան, որ նա մեծ հաճույքով կասեր՝ ոչ թե ինչպես ոմանք եւ իբր թե չէր նայի Հասմիկին, այլ միայն պատուհանից դուրս, ինչ-որ... Ի՞նչ է երեւում այս պատուհանից։ Մի՞թե էլի եկեղեցի։

Գիշերը հեռախոսազանգ հնչեց։

— Դու սիրու՞մ ես ծաղիկներ։
— Ո՞վ է։
— Իսկ սիրու՞մ ես լսել նրանց հոտը։
— Ո՞ր համարն եք հավաքել։
— Գուցե դու ծաղի՞կ ես եղել։
— Դուք սխալ եք զանգել։

Գիշերները սովորաբար երկար են լինում։ Երբ չես քնում։ Ու լսում ես ձայները՝ քամու, ծառերի, անձրեւի, լուսնի։ Ես զանգում եմ Հասմիկին.

— Գիտե՞ս, ես մարդ եմ սպանել։

Ես սխալ եմ հավաքել համարը եւ լսափողի մյուս ծայրից ինձ պատասխանում են.

— Զանգեք 02։

Ծանոթս եկել է, որ համերգ գնանք։ Նա չի ճանսչում երգչին, ոչ էլ առանձնապես երաժշտասեր է, բայց համերգ գնալը այն պարտադիր կետերից է, որ պետք է պահպանեն երկու մարդ, որոնք մտադրություն ունեն ամուսնանալու։

— Կուզեի՞ր թռչուն լինել,— հարցնում եմ նրան համերգի կեսին։
— Միայն ոչ երգող,— ու ծանոթս գոհ հետ է ընկնում աթոռի թիկնակին՝ կարծելով, թե տեղին ու ժամանակին խիստ հարմար մի պատասխան տվեց, որը, ի լրումն ամենի, բազմիմաստ է։

Նայում եմ նրան եւ զգում, որ այժմ իր պատասխանի բազմաթիվ իմաստների ակտիվ վերլուծության գործընթացում է։ Համերգից հետո մենք որոշում ենք քայլել նոր բացվող գարնան այգում։ Ծանոթս հուզված կանգ է առնում։

— Մտքումս տողեր են։ Գրիչ ունե՞ս։ Հըմ։ Բեր ասեմ ու հիշիր։ Որ գնանք, անցկացնեմ թղթի վրա։

Տերեւները լուռ են
ու լուռ է այգին
ես սիրում եմ գիշերը
անձայն մթությամբ
ու շնչում լուսնի
թարմությունը

Նա հարցական նայեց վրաս՝ երեւի ակնկալելով ծափեր կամ դրանց համարժեք բացականչություն։

— Վերջին տողը կրկնիր, որ լավ մտապահեմ։
— Թարմությունը։
— Այո, թարմությունը։
— Եւ՞։
— Լավ է, ինչպես միշտ։ Գիշերն ու լուսինը շատ լավ են կապվում իրար հետ։ Կարծես քույր ու եղբայր լինեն։

Ու՞ր են ծիրանենիները։ Ծաղկած։ Մի՞թե բոլորն ուղարկել են Չինաստան։ Նա գնում էր դիմացիցս։ Ցած գցեց գրիչն ու անցավ՝ չնկատելով։

— Կներեք, դուք ցած գցեցիք ձեր գրիչը։

Շրջվեց։ Կլիներ մի վաթսուն տարեկան։

— Օ՜, շնորհակալ եմ։

Այս ընթացքում սկսեցինք քայլել միասին։

— Ինչո՞վ եք զբաղվում,— հարցրեց՝ մի պայծառ ժպիտով վարից վեր ինձ ընդգրկելով իր հայացքի մեջ։
— Պատրաստվում եմ ընդունվել համալսարան,— այդ տարիքին բնորոշ վստահությամբ իմ անելիքն իմացող տոնով պատասխանեցի։
— Բախտդ բերում է,— աչքով արեց ինձ,— ես համալսարանում դաս եմ տալիս։ Կարող եմ օգնել։
— Ես ինքս։— Մի քիչ վիրավորված ասացի ես՝ մտածելով, որ այդքան էլ լավ չի կասկածի տակ առնել իմ կարողությունները։
— Օ՜,— բացականչեց հարգարժան դասախոսը՝ ուժեղ սեղմելով ձեռքս,— դու իմ մուսան ես, միտքս տողեր եկան, հապա մի թուղթ ու գրիչ տուր։

Իբրեւ պարտաճանաչ դիմորդ՝ նրան մեկնեցի համապատասխան պիտույքները՝ ակնածելով ներշնչման արտահայտումից։ Վերցրեց։

— Ձեռքերս դողում են հուզմունքից, դու գրիր, ես կասեմ...

Իմ ձեռքերն էլ սկսեցին դողալ։ Վայրկենապես մտքովս անցան հռչակավոր գրողները, որոնք հիվանդության պահին թելադրում էին իրենց ամենատաղանդավոր գործերը։ Արեւ էր, շոգ։ Ու այգին քաշում էր իր զովությամբ։ Ես հանկարծ ծիծաղեցի։ Անձայն մթության մեջ։ Լուսնի թարմությամբ։ Ծանոթս վախեցավ.

— Քեզ ի՞նչ պատահեց։

Ես մտածեցի, որ իզուր այն ժամանակ չհամաձայնվեցի, որ «հռչակավոր գրողը» լինի իմ հարսանիքի քավորը, այ թե կուրախանար ծանոթս։ Համարյա կոլեգաներ են, չէ՞։

Մենք գնում էինք տեսնելու լեռները։ Ու քաղաքը։ Քաղաքը պետք է որ հին ու փոքրիկ լիներ, իսկ լեռները՝ երկար։ Չէ, լայն։ Բայց հին։ Ճանապարհը երկար է ու հին։ Այնպիսի տպավորություն է, կարծես այս երկրի միակ բնութագրիչը հինն է։ Ուրախ եմ, որ մենակ եմ։ Համենայն դեպս, մենակ եմ գնում։ Երթուղայինում տարբեր մարդիկ են՝ մի մասը քնած, մյուս մասն էլ միայն պատրաստվում է քնել։ Վարորդը հայելու միջից տրորում է աչքերը ու մտքում զայրանում ուղեւորների վրա, որ քնում են՝ կարծես ցուցադրելով իրեն, որ ինքը չի կարող քնել։ Գուցե նրա քունը չի էլ տանում, բայց եթե բոլորը մի բան են անում, ոչ ոք չի ուզի անմասն մնալ։ Նույնիսկ վատ ես զգում, որ դու նույն կերպ չես վարվում։ Տարբերվում ես։ Ինչի՞դ է պետք։ Դու հո տարբերանշան չե՞ս։ Ես նայում եմ վարորդին։ Չէ, հաստատ տարբերանշան չի։ Վաղը կլինի առավոտ, եւ բոլորը կզարթնեն։ Ես փորձում եմ հարմար տեղավորվել։ Մի՞թե ես էլ եմ քնում։ Արեւը բարձրանում է ու ես հիշում եմ, որ հիմա առավոտ է։

— Կերգե՞ս ինձ համար,— այս երեխան նստած է կողքիս, համենայն դեպս, նրա մայրն է նստած կողքիս, իսկ նա մոր գրկին է։ Մայրը քնել է, իսկ երեխային երեւի պետք է օրորոցային երգել։

— Դու ուզում ես քնե՞լ։
— Չէ, ուզում եմ երգ լսել թզուկի մասին։
— Որ նորից մենա՞կ էր մնում։
— Հա, երազների բացատում մի թիզուկ էր։
— Ես երգել չգիտեմ, կարող եմ պատմել։
— Ինչպե՞ս։
— Ես կարող եմ պատմել թվերով, աստղերով, ծառի գույներով... Երգերով չեմ կարող։ Ձայնս կտրվել է։ Ես մրսել եմ։ Գիշերային անձայն մթության մեջ։ Ահա այգում զբոսնելու հետեւանքները։ Ծառի գույներով կուզեի պատմել, բայց դա օտար պատմություն է, մեր երկրի ծառերը չեղած հեքիաթներ են։ Կարող եմ պատմել քարի գույներով, բայց շատ երկար կստացվի։ Ու հին։
— Դու կարո՞ղ ես թռչուն լինել,— հարցրեցի միակ արթուն երեխային։
— Հա։ Դու չգիտե՞ս ձեւը։ Տուր ձեռքդ։ Այսպես։ Սկզբում մեկը, հետո իմը, հետո քո մյուս ձեռքը, հետո իմը։ Բռնեցի՞ր։ Հիմա իմ հետ ասա՝ ծիտիկը թռավ ծի՜վ-ծի՜վ ու թափ տուր ձեռքերդ։

Մենք մի տաս րոպե ծիտիկ եղանք, հետո երկուսիս ձեռքերին էլ նկատելի կապտուկներ առաջացան։

— Ծիտիկ լինելը լավ բան է,— ասացի ես։
— Բա, որ ասում էի,— հպարտացավ երեխան՝ ուրախ, որ ինքը մեծին ինչ-որ բան սովորեցրեց։

Մենք գիտենք, որ վաղը կգաք դուք։ Մենք ձեզ լավ չենք ճանաչում։ Մենք ձեզ չենք ճանաչում։ Բայց մենք հույս ունենք, որ դուք լավը կլինեք։ Ավելի ճիշտ մենք հույս ունենք, որ դուք կլինեք։ Ես չգիտեմ՝ որտեղ են ծնվում հույսերը։ Բայց գուցե վաղը կգա։ Երեւի պետք էր ձեզ անուն տալ։ Կոչել, գոչել։ Եվ նման բառեր։ Ո՞վ կարող է ապրել անանուն, առանձնապես, որ անանունն էլ անուն է դառնում։ Եթե բառ գտար, արդեն անուն է։ Ի՞նչ է քո անունը։ Ես հիշում եմ, որ երթուղայինում կարծես նմանվում եմ... քրոջս։

Ծանոթս ինձ նամակ է տվել եւ խնդրել բացել միայն այդ քաղաքում՝ ասելով, թե այդ նամակը պետք է կարդալ արեւածագին, երբ նոր ես արթնանում ու նայում երկնքին։ Ես ասացի, որ արեւածագին արթնանալու եւ երկնքին նայելու սովորություն չունեմ, բայց նա այնպես հուզվեց, որ ավելացրեցի, թե այդ օրը այդպես էլ կանեմ։ Հիմա նամակը գրպանումս է, արեւը նոր է բացվում եւ մինչեւ հաջորդ արեւածագը գրեթե մի օր կա։ Ճանապարհի օր, հետո ուրիշ քաղաքի օր, հետո լեռների օր, հետո էլի մի օր... Ինչքա՜ն եմ սովոր ես անուններ տալ։ Երեխան քնեց։ Նա էլ միացավ մյուսներին։ Հիմա արթուն ենք ես ու վարորդը։ Ինչու՞ եմ ես գնում այդ փոքրիկ ու հին քաղաքը, որտեղ նույնիսկ որեւէ ծանոթ չունեմ։ Ես իմացա, որ քույրիկս այստեղ է ծնվել։ Լեռների մեջ ծվարած։ Այդպես են ասում։ Մարդիկ։ Իսկ ես ի՞նչ կարծիքիի էի մարդկանց ու նրանց ասածների մասին։ Համարյա ճիշտ է։ Քույրիկս գրել է այս մասին.

Երգերը լռում են
վաղ լուսաբացին
ու սպասում են քեզ
անդորրի միջին
լեռների կողքին
փոքրիկ տնակում...
կարո՞ղ ես գտնել
անձրեւը գարնան
իմ հին քաղաքի
հեռավոր ծայրում...

Ու ես փորձում եմ զրուցել վարորդի հետ.

— Դուք այս տեղերի՞ց եք։

Վարորդը, ուրախացած խոսելու հնարավորությունից, գլխով է անում ու սկսում պատմել.

— Շատ սիրուն է մեր բնությունը։ Էնքան տեղերում եմ եղել, բայց էստեղից սիրուն ու համով տեղեր չեմ տեսել։ Ամեն գիծը հղկված-որոշված... Քարանձավներ շատ կան, միշտ գնում էինք տղերքով, մի անգամ մեկը գտանք, երեւի համարյա ամբողջ սարի տակով ձգվում էր։ Ներսում էլ լիճ կար։ Գրազ եկանք, որ կխմեմ էդ ջրից։ Խմեցի, մի քանի օր սրտխառնոց ունեի, բայց դե գրազ էի եկել։ Էս սարերում եմ մեծացել, օդը շնչել։ Բա գիշերները ինչքա՜ն աստղեր կան։ Քաղաքում էդպիսի բան չի լինում։ Մի անգամ փորձեցի հաշվել։ Չկարողացա։ Գնացի, մեր աստղագիտության դասատուին հարցրեցի՝ քանի՞ աստղ կա երկնքում։ Ծիծաղեց, ասաց՝ չգիտե՞ս, որ դրանք թիվ ու հաշիվ չունեն։ Ասացի՝ բա ի՞նչ անեմ։ Ասաց՝ ամեն մեկը պիտի գտնի իր աստղը ու վերջ։ Գտա։ Հետո եկա քաղաք, աստղս կորցրեցի, էնտեղ աստղեր համարյա չկան, մի երկու հատ, ձեւի համար։ Հետո որ իմացա, կարող եմ էս երթուղով քշել մեքենան, ուրախացա, ինչքան ժամանակ է՝ չէի եղել էս տեղերում։ Հիմա նայում եմ, չեմ կշտանում։ Կարող է դեռ գիշերը աստղս էլ գտնեմ։— Ու վարորդը սրտանց ծիծաղեց, իր բնության պես։

Ես ուզում էի ասել՝ ուրեմն ձեր քունը չէ ՞ր տանում։ Չհարցրեցի։ Ճանապարհը երկար էր ու ուզում էի հորանջել։

Քաղաքը լիքն է լեռների փոշով։ Ես ջարդված եմ, երթուղայինում չառած քունս գլխիս։
Ես հիշեցի, որ հասմիկը ծաղիկ է։

— Ես կուզեի ապրել, բայց դա հնարավոր չէ։
— Ինչու՞ ես ծայրահեղ։
— Հապա ի՞նչ անեմ։ Կոնֆետներ առնեմ ու գնամ Նվարդին շնորհակալություն հայտնելու՞, որ ինձ ու Գրիգորին միացրեց հավերժական կապերով։ Ու ես կապրեմ երջանիկ ու երկար։

Տարիների կյանք։

— Ի՞նչ։
— Ոչինչ, կապ չունի։ Իսկ ի՞նչ է փոխում գնալը։

Հասմիկը նայեց ինձ։ Երբ մի բան չես տեսել ու ասում են, դեռ հույս կա որ կգնաս ու այնտեղ ամեն ինչ կլինի այլ կերպ, կգտնես այն, ինչ ուզում ես։ Ի՞նչ ես ուզում։ Կարեւոր չի։ Կարեւորը գնալ-այնտեղ հասնելն է։ Այնտեղ կհասկանաս, պետք է սպիտակ էջ բացել ու նոր գրիչ առնել։ Եվ ամեն ինչ հնարավորություն կունենա փոխվելու։

— Մենք մի ուսուցչուհի ունեինք, որը ջնջումների համար քանոնով հարվածում էր աշակերտի մատներին ու անկյուն էր կանգնեցնում։
— Գիտե՞ս, քույրս սիրում էր անկյուն կանգնել։

Անկյունը պատնեշ է, առանձնապես երբ մյուսներին մեջքով ես կանգնում, կարող ես որոշ ժամանակ երեւակայել, թե մյուսները չկան էլ։ Ու ինքդ քեզ հեքիաթներ պատմել։ Օրինակ, որ մեղուները երգում են ծաղիկների համար։ Կարող ես պատմել թվերով, աստղերով, ծառի գույներով...

Հասմիկին նայելը հաճելի էր, որովհետեւ նա մտախոհ էր։ Աչքերը կենտրոնացած արտահայտություն ունեն ու կարծես փորձում է ինչ-որ բան հիշել։

— Քեզ ո՞վ է այնտեղ սպասում։

Այնպես է նայում, ասես... Ինչ-որ մեկին սպասում է քամին
Մթության միջին

Հասմիկը հոգնած է, որովհետեւ հորանջում է։ Ես էլ եմ հոգնած, երբ հորանջում եմ։ Հասմիկը երկար մազեր ունի; Ես մտածում եմ, որ այդ մազերը քամու տակ կծածանվեին։ Անհասկանալի ծանոթ հիշողություն է։ Հասմիկը լավն է։ Նա ուզում է գնալ, որովհետեւ չի մնալու։ Նա չի ուզում գնալ, որովհետեւ չի մնալու։ Նա պիտի գնա, որովհետեւ արդեն անունները տրված են։ Ու նրա գործողությունը իմաստ ունի։ Նա գնում է սովորելու եւ աշխատելու։ Նա գնում է... Դու եկել ես դարերից ու գնում ես հաղթական դեպի դարերը նորից, դեպի պայծառ ապագան։ Ի՞նչ կարծիք ունի Հասմիկը դարերի մասին։ Թե՞ ծառերի մասին։

Ծառերը արմատներ ունեն ու ամուր են կպած հողին։ Ես մտածում եմ, որ Հասմիկը ծաղիկ է։ Մարդիկ ասում են բարի ճանապարհ ու երկար տարիների կյանք։

Ես դեռ երբեք չէի տեսել, թե ինչպես է մարդը ինքնասպանություն գործում։ Ձմեռոտ ծովերում։ Միգուցե։

— Սա մարզային ամենալավ հյուրանոցն է,- համոզում է ինձ տերը՝ միջին տարիքի մի տղամարդ՝ նշանակալի փորով։

Ես գլխով եմ անում՝ մտածելով, որ անիմաստ է քաղաքի միակ հյուրանոցը գովելը։ Իսկ հյուրանոցը իսկապես քիչ թե շատ նորմալ վիճակում է, առանձնապես եթե հաշվի առնենք խորհրդային-անցումային անհասկանալի ժամանակաշրջանի ձգվածությունը։
Կարելի է մոռանալ ամեն ինչ եւ գնալ քնելու։ Սենյակում տաք է։ Ես դեռ պետք է գնամ զբոսնելու։ Ես սիրում եմ միայնակ թափառել անծանոթ փողոցներով։ Կարծես աշխարհը քեզ չի վերաբերում ու դու ոչինչ չունես անելու, պետք չէ զանգել ինչ-որ մեկին, հարցնել, թե ինչպես է նրա առողջությունը, անհանգստանալ, վազվզել, ուշանալ ու հասցնել։ Կարող ես մտածել, թե մյուսները չկան։ Չէ, այս քաղաքը որոշակիորեն ազդում է ինձ վրա, քույրիկս։ Դու այստե՞ղ ես ծնվել։ Ինչու՞ հետ չեկար, ինչու՞ չգնացիր Ամերիկա՝ սովորելու եւ աշխատելու։ Կամ հակառակը։
Քաղաքը իսկապես էլ տարօրինակ է, կամ աննման, այսինքն նման չէ մյուս քաղաքներին։ Ինչ-որ ինքնաբավություն կա մեջը։ Կանաչ քաղաք է, գետերով ու ծառերով։ Կամուրջներով։ Այնքան կանաչ է, որ գետերն էլ են կանաչել ու ինձ թվում է՝ ես տեսել եմ այս քաղաքը։ Ինչ-որ ժամանակ։ Գուցե բացիկի վրա՞։ Չէ, հայկական քաղաքները բացիկների վրա չկան։ Այստեղ նույնիսկ թեյատուն կա։ Ես ուրախացած մտնում եմ այդ անհասկանալի թեյատունը՝ հույս ունենալով...... թեյ խմել։ Լեռների կողքին, փոքրիկ տնակում։

— Գետերը չե՞ն վարարում։— Հարցնում եմ թեյատանն աշխատող տարեց կնոջը։
— Հիմա էլ չէ, իսկ առաջ լինում էր։ Էնքան էին բարձրանում, որ ափի մոտ եղած ծառերը արմատախիլ էին անում, քշում-տանում։ Պատահում էր՝ մարդ էլ էր խեղդվում։

Հիմա ծառերը արմատախիլ չեն անի, թափը կոտրվել է, շատ-շատ հին, հիվանդ, բունը փտած ծառերը առանց արմատների պոկեն ու տանեն։ Առանց արմատների։ Տեսնես՝ ու՞ր են գնում-թափվում այս գետերը։ Երեւի վերջում ինչ-որ ծով։ Ինչ-որ հեռվում։ Ու, ասենք, ինչ-որ անարմատ ծառ հասնում է օվկիանոսից այն կողմ, գուցե Ամերիկա։ Ի՞նչ էր իմ աշխարհագրության գնահատականը։

Քաղաքը շուտ է քնում ու ես զգում եմ, որ գիշերը երկար է լինելու այս քաղաքում։ Ես կփորձեմ երազել։ Մթնում է, բայց ինձ ասացին, որ քաղաքի ծայրում մի հիանալի տեղ կա, որտեղից հրաշալի տեսարան է բացվում։ Համաձայն եմ, անհեթեթ է գնալ տեսարան դիտելու մթով, երբ ոչինչ չի երեւում, բայց մթությունը ազատություն է տալիս երեւակայությանդ ու դու կարող ես տեսնել ուզածդ։ Մի՞թե ես չեմ ուզում տեսնել այս քաղաքը։ Ինչու՞ եմ եկել։ Ես կորցնում եմ արմատներս։ Ինչ հետաքրքիր է։ Այստեղ օդը լիքն է ու անօդությունից հետո դժվար է շնչել, ինձ նույնիսկ թվում է, թե շունչս կտրվում է այդ օդային առատությունից։ Գիշերը գալիս է աստղերով։ Այսինքն սկզբում գալիս են աստղերը, հետո՝ գիշերը եւ սա աշխարհի երեւի միակ վայրն է, ուր առանց գիշեր աստղեր կան ու լցնում են հորիզոնդ, շուրջդ, շրջապատդ; ես չգիտեմ՝ ինչպես է կոչվում այդ աշխարհը; Միշտ հնարավոր չէ օտար-անծանոթ մնալ; Հնարավոր չէ ապրել առանց ծանոթանալու, հնարավոր չէ լսել գետը եւ չմտածել կամ չզգալ, որ դա գետն է, հնարավոր չէ ապրել առանց ծանոթների, հնարավոր չէ նայել շուրջդ ու զգալ առանց բառերի, հասկանալ առանց նրա, ինչն արդեն հասկացել ես։ Հասմիկը փախչում է անծանոթությու՞ն... Մի՞թե դա ընդամենը նոր ծանոթություն չէ այլ մտքերի, գաղափարների, անունների։ Ի՞նչ տարբերություն՝ դու ինչ լեզվով ես անվանում աշխարհը աշխարհ, իսկ մեզ էլ՝ մարդիկ։ Անհեթեթ է այս մասին մտածելը, քույրիկս, արմատները չեն կորում, նրանք փտում են ու մնում իրենց տեղում, իսկ դու ընկնում ես գետի հոսանքի տակ ու քշվում ծով, գուցե նույնիսկ ձմեռային, եթե համապատասխսան ուղղությամբ հնարավոր է հասնել Հյուսիսային Սառուցյալ օվկիանոս։ Չեմ համարձակվի պնդել, որովհետեւ չեմ հիշում աշխարհագրության գնահատականս։ Հեռուն միշտ մոտիկ է լինում, դրա համար էլ ես սովոր եմ այնտեղ ապրել։

— Կօգնե՞ս։

Այս մթան մեջ ուղիղ դիմացս է, կայյծկլտացող աչքերով, դեմքը չեմ տեսնում, բայց ձայնից զգացվում է, որ լվացված չէ։ Այս մթան մեջ, այս փոքրիկ քաղաքում է՞լ են օգնություն խնդրում։ Չլվացված ու ոչ այդքան վստահ։ Ինչու՞ չի ասում՝ աստված քեզ կօգնի։

— Աստված ինձ կօգնի՞։
— Չգիտեմ, երեւի չէ,— չգիտես ինչու ասում է ինչ-որ վստահությամբ։
— Ինչու՞։

Նա գերադասում է թափ տալ ձեռքը մթան մեջ ու հեռանալ՝ երեւի զգալով, որ ես չեմ օգնում։

— Ես այստեղից չեմ,— կանչում եմ հետեւից,— եթե այստեղից լինեի, գուցե օգնեի։

Ես քեզ չեմ օգնում, որովհետեւ դու լվացված չես, ես քեզ չեմ օգնում, որովհետեւ քունս տանում է, ես քեզ չեմ օգնում, հասկանու՞մ ես, ու չեմ ուզում բացատրել, թե ինչու։ Գուցե ես տրամադրություն չունեմ եւ ուզում եմ լռել։ Մենակ։ Ես այստեղ եմ եկել մենակ եւ աշխարհին նայում եմ մենակ եւ լվացվում եմ ամեն առավոտ ու էլի ամեն առավոտ։ Ես գնում եմ համերգ ու լսում գիշերվա անձայն մթությունը լուսնի թարմությամբ եւ պատրաստվում եմ ամուսնանալ։ Հասկանու՞մ ես։ Իմ կյանքը այն է, ինչ ստացվում է։ Ամբողջը այն է, ինչ ստացվում է ու ես չեմ սիրում ձեր քաղաքը, որովհետեւ այն արհեստական է իր կանաչ գետերով ու փտած ծառերով։ Ձեւեր է թափում։ Դուք բոլորդ ձեւեր եք թափում, թե երկնքում աստղեր ունեք եւ մաքուր օդ եք շնչում։ Էլ ինչի՞ եք օգնություն խնդրում։ Ձեր ծառերը փտել են, ձեր քաղաքին ծառահատումներ են պետք։ Ես կգնամ ձեր քաղաքապետի մոտ ու խորհուրդ կտամ հենց առաջիկա շաբաթ օրը ծառահատումների շաբաթօրյակ հայտարարել եւ քաղաքը մաքրել ծառերից։ Այսօր շաբաթ չէ՞, ասենք ինչ կարեւոր է, վեր կացեք եւ մաքրեք ձեր քաղաքը։ Լսու՞մ եք։ Գուցե ես ձեզ օգնում եմ։ Լսու՞մ եք։ Ես ձեզ օգնում եմ։
Այս քաղաքը շուտ է քնում ու գիշերը երկար է լինելու։ Միակ արթունը այդ գետերն են, որ քաղաքի կենտրոնում խառնվում ու միաձուլվում են մեկի մեջ։ Նորի՞ մեջ։ Կամուրջների քաղաք։ Ես գնում եմ այդ գետի հետ խոսելու։ Ես կռանում եմ նրա վրա ու տեսնում քեզ, քույրիկս։ Մազերդ ծածանվում են թեթեւ քամուց ու դու դիտում ես քո արտացոլանքը գետի ջրերում։ ետը լիքն է երկնքի աստղերով ու դու լցվում ես նրանց լույսով։ Չգիտեմ էլ՝ նրա՞նք են եկել քո մոտ, թե՞ դու ես հեռացել նրանց մոտ։ Հեռուն այնքան մոտիկ է, որ դու այնտեղ ես ապրում։ ետը երգում է։ Իսկապես երգում է.

Ու հեռացան մթան միջով
Կայծակների ամպով անձայն
ավազահոտ երազների կորած ճամփով քո
մոտ եկան
վաղ առավոտ
մթնշաղին
վերջալույսին
ու հասան
քեզ
երազները անձրեւահամ

Քունս տանում է, ու ես քնում եմ այդ քաղաքում։

Ես ասացի գետին.

— Գիտե՞ս, դու քույր ունես ու ես ճանաչում էի նրան։ Ես նույնիսկ օգնել եմ նրան բարեւել։ Դու հիշու՞մ ես նրան, նա հոսում է այնտեղ, որտեղ օդ չկա ու ասֆալտ է։ Ամենուր, շուրջը, վրան, կողքերը։ Ես գիտեմ՝ ինչպես է կոչվում այդ աշխարհը։ Նա քո պես կանաչ չէ, բայց քեզնից լավն է, որովհետեւ ես ճանաչում եմ նրան։ Ու նա գիտի կանաչի համը։ Նա ինձ պատմել է գարնան մասին։

Գարունը տխուր է այս քաղաքում, որովհետեւ... բոլոր պատճառները անիմաստ են։ Տեսնես՝ այն վարորդը գտա՞վ իր կորցրած աստղը։ Տեսնես՝ Հասմիկը թոռոմե՞ց Ամերիկայում։ Ես չեմ լսել, որ Ամերիկայում հասմիկ աճի, չնայած... գնահատականս հիշու՞մ եք։

Քույրիկս, երեւի դու իմ քույրը չես, որովհետեւ ես քույրեր չունեմ, հասկանու՞մ ես։ Ես մենակ եմ։ Երեւի։

Առավոտը ծագեց անսպասելի ու ես հիշեցի, որ պիտի նամակ կարդամ։ Գլուխս անհասկանալիորեն ցավում է, գուցե չի ցավում, միայն բթացել է։ Հյուրանոցում խոնավ է ու նամակս խոնավացել է։ Ծրարի մեջ երկու թուղթ է դրված։ Մեկի վրա գրված է.
«Բացել միայն կարդալու ցանկություն ունենալու դեպքում»։

Մյուսի վրա գրված է.

«Բացել ամեն դեպքում»։

Ես մտածում եմ, որ երթուղայինում նամակ գրելը երեւի հեշտ բան չէ։ Ես կարդալու ցանկություն ունե՞մ։ Համենայն դեպս արթնացել եմ հենց ճիշտ ժամին, ուրեմն գոնե թե պետք է չքնած ժամանակը արդյունավետ օգտագործել։ Սկսում եմ ամեն դեպքից, որովհետեւ երկինքը դեռ կապույտ չէ։

«Դու գիտես /ես չեմ սիրում, երբ հղումներ են անում իմ գիտելիքներին/, որ ես լուրջ մտադրություններ ունեմ /այս նամակը երեւի քսան համարի երթուղայինում է գրվել, դրա վարորդները միշտ շատ արագ են քշում/։ Ես զգում եմ, որ մենք կարող ենք երջանիկ լինել /.../։ Ես շատ կկարոտեմ քեզ ու կսպասեմ, որովհետեւ ես իսկապես ուզում եմ քո կողքին լինել»։ Ես հիշում եմ, որ ծանոթս արձակ գրելու սովորություն չուներ ու հասկանում եմ նրա նամակը, չնայած ամեն դեպքում, շատ տափակ է։ Բայց եւ ամեն դեպքում է, չէ՞։

Երկրորդը.

« Դու /ինչ-որ կրկնություն է, բոլոր նամակները իմ դերանվամբ են սկսվում/ գիտես /օհո/, որ ամեն ինչ շատ ավելի լուրջ է։ Ես զգում եմ, որ դու մոռանում ես ինձ։ Գիտե՞ս, որ դեռ երբեք ինձ անունով չես դիմել։ Երբեմն ինձ թվում է, թե դու ինձ անծանոթ ես /տեսնես՝ սա ո՞ր երթուղայինում է գրվել/։ Ինչու՞ դու ինձ չես անվանում, ես ինձ դրանից մի տեսակ զանգվածային-անորոշ եմ զգում /հըմ/։ Ես սիրում եմ կրկնել քո անունը, որովհետեւ այն ինձ մոտեցնում է քեզ ու լցնում քեզանով։ Հիշու՞մ ես.

Տերեւները լուռ են
ու լուռ է այգին
ես սիրում եմ գիշերը
անձայն մթությամբ
ու շնչում լուսնի
թարմությունը....

Դու ինչ-որ բան ես փնտրում, գնացիր այդ քաղաքը, որը հեռու է եւ բոլորովին չի կապվում աշխատանքիդ հետ։ Դու ինձ կհիշե՞ս, երբ գտնես որոնածդ։ Դու գիտե՞ս իմ անունը»։

Ես սկզբում ցանկություն ունեցա հաշվել, թե քանի անգամ է դու դերանունը օգտագործվել այդ նամակում եւ հիշեցի, որ պիտի հետ գնամ։

Այս մեքենան ուրիշ է եւ այն ուրիշ վարորդ է վարում։ Ես դրանից թեթեւանում եմ, որովհետեւ ազատվում եմ նրան հարցեր տալու քաղաքավարի պարտականությունից։ Բոլորը հորանջում են եւ պատրաստվում քնելու։ Ես գնում եմ։ Ես ոչինչ չէի փնտրում ու ոչինչ չգտա։ Ես տխուր չեմ, ոչ էլ ուրախ դրա համար, որովհետեւ այդպես հեշտ է։ Ծանոթիս նամակները տվել եմ գետին, որ նա տանի ծով, որովհետեւ դրանք իմը չէին։ Ես հանկարծ հիշեցի, որ ծանոթս իմ ծանոթն էլ չէր. ես նրան ծանոթացել եմ բոլորովին ուրիշ մեկի միջոցով։

Ես սիրում եմ անօդ ճամփաները եւ, ճիշտն ասած, չեմ պատրաստվում ամուսնանալ, որովհետեւ... Փաստարկները չգիտեմ, քանի որ դրանք չկան։ Երեւի ցանկություն չունեմ։ Օրը դեռ նոր է բարձրանում եւ վերջալույսին գրեթե տաս ժամ կա։ Կողքիս մի երեխա է նստած մոր գրկին, նրա քունը չի տանում եւ ես կողքիս կայծկլտուն աչքերում ծիտիկ-ծիտիկ խաղալու մեծագույն պատրաստակամություն ու ցանկություն եմ տեսնում։

Ծիտիկը թռավ՝ ծիվ-ծիվ...

 

Պատրաստել են

Տեքստը տրամադրել է՝ Ժաննա Անդրեասյանը։ Հեղինակային իրավունքները՝ © Ժաննա Անդրեասյան։ Հրատարակված է հեղինակի թույլտվությամբ։ Առանց հեղինակի թույլտվության հեղինակի աշխատանքների արտատպումը կամ ցանկացած այլ օգտագործումը արգելվում է։

Տես նաև

Վաղը Վերևում աստղերն են